Το τηλεοπτικό προφίλ της Τουρκίας

Του Κωνσταντίνου Παπαβασιλόπουλου

(αναδημοσίευση από το περιοδικό Digital TV Iinfo)

Μετά την Ιταλία ενδιαφέρον έχει να εξετάσουμε την τηλεοπτική πραγματικότητα του εξ ανατολών γείτονά μας, της Τουρκίας, όπου και σε αυτή την περίπτωση θα διαπιστώσουμε ότι οι ομοιότητες είναι πολύ περισσότερες από τις διαφορές. Καταρχάς ορισμένα στατιστικά δεδομένα για να αντιληφθούμε πού βρίσκεται η Τουρκία σήμερα και να κάνουμε τις αναπόφευκτες συγκρίσεις. 

Λοιπόν, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ η Τουρκία είναι η 15η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και η 6η στην Ευρώπη με ρυθμό ανάπτυξης το 2010 της τάξης του 8,9%. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι η γειτονική χώρα το 2017 θα έχει το δεύτερο ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης παγκοσμίως και το 2050 θα είναι η 2η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης. Συνεχίζοντας με τα στατιστικά, το 100% των νοικοκυριών έχει τουλάχιστον έναν τηλεοπτικό δέκτη, ενώ το 45% έχει υπολογιστή. 

Η μέση ημερήσια τηλεθέαση είναι περίπου 5,5 ώρες, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των νοικοκυριών δεν παρακολουθεί επίγεια αναλογική (όπως θα ήταν αναμενόμενο), αλλά δορυφορική τηλεόραση με 70,4% (η πλειοψηφία βλέπει ελεύθερα κανάλια, μόλις το 1 στα 4 δορυφορικά νοικοκυριά βλέπει συνδρομητική), ενώ ακολουθεί η επίγεια με 23,6% και η καλωδιακή με 5,2%. 

Πρόσφατα έχει μπει στο προσκήνιο, πολύ δυναμικά είναι η αλήθεια, και η IPTV & Web TV. Στην Τουρκία εκπέμπουν περίπου 258 κανάλια, εκ των οποίων 27 είναι εθνικής εμβέλειας, 16 περιφερειακής και 215 τοπικής. 

Όσον αφορά την τηλεθέαση, τα μεγαλύτερα ποσοστά τα αποσπούν τα ιδιωτικά κανάλια (από το 1990 που έσπασε το κρατικό μονοπώλιο τα ιδιωτικά κανάλια έχουν τα πρωτεία), τα οποία ανήκουν σε πολύ μεγάλα και ισχυρά γκρουπ εταιρειών. Πρόκειται για εταιρείες κολοσσούς (αντίστοιχα δεδομένα με την Ελλάδα δεν υφίστανται) και αρκεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για να καταλάβετε τι εννοούμε: πρώτα σε τηλεθέαση τα τελευταία χρόνια είναι τα κανάλια Kanal D & Show TV που ανήκουν στην «αυτοκρατορία» του Aydin Dogan, την Dogan Media Group. 

Η εταιρεία αυτή έχει στην κατοχή της 8 ημερήσιες εφημερίδες, 26 τηλεοπτικά κανάλια, 4 ραδιοφωνικούς σταθμούς, 27 περιοδικά, 1 ψηφιακή δορυφορική υπηρεσία (τη D-Smart), μια εταιρεία διανομής δορυφορικού σήματος, 1 πρακτορείο ειδήσεων και 25 ειδησεογραφικά portals. Κρατηθείτε γιατί δεν τελειώσαμε μιας και οι άλλες εταιρείες του Dogan ασχολούνται με βιομηχανία, ενέργεια, εμπόριο, ασφάλειες και τουρισμό. Άλλοι ισχυροί όμιλοι στην τηλεόραση (με παράλληλα πολυσχιδές πεδίο δραστηριοτήτων σε άλλους τομείς της οικονομίας) είναι οι Calik Group, Cukurova Group, Dogus Group, κ.ά. 

Η πολιτική ισχύς που έχουν οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ τούς επιτρέπει να χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ για να πιέζουν την Κυβέρνηση προς όφελός τους σε σχέση με τις άλλες επιχειρηματικές τους δραστηριότητες (σας θυμίζει τίποτα αυτό;). 

Αποτέλεσμα να κυριαρχεί ένα απολύτως πολωτικό κλίμα στις σχέσεις πολιτικής εξουσίας και ΜΜΕ. Τα κανάλια, ειδικά στην περίπτωση της κυβέρνησης Ερντογάν, έχουν διαχωριστεί σε φιλικά και εχθρικά προς την κυβέρνηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα φιλο-κυβερνητικά κανάλια Star TV & ATV δεν δίνουν καθόλου χρόνο στα δελτία ειδήσεών τους στην αντιπολίτευση. 

Ο όμιλος Dogan βρίσκεται σε διαμάχη με την κυβέρνηση, η οποία του έχει επιβάλλει πολύ υψηλά πρόστιμα. Παράλληλα, η δημόσια τηλεόραση TRT στα μάτια των περισσότερων Τούρκων δεν είναι παρά ένα προπαγανδιστικό εργαλείο της κυβέρνησης (να και άλλες ομοιότητες). 

Η τηλεθέαση της δημόσιας τηλεόρασης είναι πολύ χαμηλή, αλλά και για τη μέτρηση της τηλεθέασης υπάρχουν κόντρες και δικαστικές διαμάχες στην Τουρκία μεταξύ των καναλιών και της εταιρείας μετρήσεων AGB (αυτό πια δεν μπορεί, κάτι θα σας θυμίζει). Τουλάχιστον τα οικονομικά των καναλιών τα πάνε περίφημα, όχι μόνο διότι η τουρκική οικονομία αναπτύσσεται και επομένως η διαφημιστική αγορά αυξάνει το τζίρο της, αλλά και γιατί εξάγουν πολλά δημοφιλή σήριαλ σε όλες τις γειτονικές χώρες με μεγάλη επιτυχία (όπως το Binbir Gece δηλαδή 1000 & μία νύχτες στην Ελλάδα). 

Η παραγωγή των σήριαλ τείνει να γίνει στη γείτονα χώρα μια πολύ επικερδής βιομηχανία, με κέρδη το 2011 μόνο από τις εξαγωγές τα 100 εκατομμύρια δολάρια. Αντίθετα, η δημόσια τηλεόραση TRT δεν έχει μπροστά της τόσο λαμπρό μέλλον. Τα οικονομικά της δεν είναι ανθηρά (παρά το ανταποδοτικό τέλος που λαμβάνει από τους... λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος) και η κυβέρνηση ζητά περιορισμό του μισθολογικού κόστους και ένας από τους τρόπους που σκέφτονται να υλοποιήσουν τις μειώσεις είναι το «σπρώξιμο» δημοσιογράφων & τεχνικών σε εθελουσία έξοδο με τη συμπλήρωση του... 45ου έτους της ηλικίας τους (έχουν βλέπετε και στην Τουρκία 45αρηδες συνταξιούχους δημοσιογράφους). 

Η TRT από την άλλη λειτουργεί 10 εθνικά και 3 διεθνή κανάλια. 

Η δημιουργία μάλιστα καναλιού αποκλειστικά στην κουρδική γλώσσα (το TRT 6) συνάντησε μεγάλες αντιστάσεις και η TRT επικρίθηκε δημόσια, όμως η κυβέρνηση Ερντογάν στήριξε την πρωτοβουλία αυτή και επέτρεψε στην Τουρκία να αποκρούσει ισχυρισμούς ότι καταπιέζει βάναυσα την κουρδική μειονότητα. Πρόσφατα η κυβέρνηση πέρασε νόμο που επιτρέπει την κατοχή ΜΜΕ από ξένες επιχειρήσεις, κάτι που πιθανότατα θα εκμεταλλευθεί το αραβικό Al Jazeera, δημιουργώντας το Al Jazeera Turkey. Η κίνηση του Al Jazeera δείχνει και τη σημασία αλλά και το βάρος που έχει η Τουρκία για τον αραβικό κόσμο. 

Επίσης, από τον Οκτώβριο του 1999 εκπέμπει το CNN Turk, το οποίο είναι αποκλειστικά ειδησεογραφικό, έχει έδρα την Κωνσταντινούπολη και οι δύο βασικοί του μέτοχοι είναι το Time Warner (ιδιοκτήτης και του Αμερικανικού CNN) και το Dogan Media Group. Οι κυριότερες υπηρεσίες στη γείτονα, σε σχέση με την πλατφόρμα μετάδοσης και λήψης τηλεοπτικού περιεχομένου είναι οι εξής: στη δορυφορική πλατφόρμα (100% ψηφιακή πλέον) δραστηριοποιούνται δύο υπηρεσίες προσφέροντας και ελεύθερα (FTA) και συνδρομητικά κανάλια, η DigiTurk του ομίλου Cukurova με τους περισσότερους συνδρομητές και η D-Smart του Dogan Media Group. Στην καλωδιακή πλατφόρμα υπάρχει μόνο ένας πάροχος (αφού εξαγόρασε με αμφισβητούμενες διαδικασίες τους υπόλοιπους) ο Turksat, ενώ στην IPTV δραστηριοποιείται η TTNET (θυγατρική της Turk Telecom που έχει και αυτή ιδιωτικοποιηθεί) με την υπηρεσία IP Tivibu, η οποία μάλιστα έχει ξεπεράσει τους 450.000 χρήστες (όχι ακριβώς συνδρομητές, αφού προσφέρει και ελεύθερο περιεχόμενο μέσω Internet). Μια χαρακτηριστική ομοιότητα με τη χώρα μας είναι ότι και στην Τουρκία από το 1995 δεν έχει δοθεί καμία μόνιμη άδεια στα κανάλια τα οποία εκπέμπουν σε καθεστώς ημι-παρανομίας με χρήση προσωρινών αδειών 5-ετούς διάρκειας. 

H ψηφιακή TV στην Τουρκία

Περνώντας στα ζητήματα της Ψηφιακής Μετάβασης, η προετοιμασία είναι τουλάχιστον ελλιπής. Η Τουρκική κυβέρνηση έχει δώσει στη δημοσιότητα την πρόθεσή της να υλοποιήσει τη Μετάβαση το 2014, όμως υπάρχουν πολλές ελλείψεις τόσο στο νομοθετικό πλαίσιο, όσο και στο πρακτικό κομμάτι, καθώς δεν έχει υλοποιηθεί ούτε ένα switchover. Η Κυβέρνηση ετοίμασε ένα πλάνο για την Ψηφιακή Μετάβαση το 2006 και μάλιστα η δημόσια τηλεόραση άρχισε το ίδιο έτος να εκπέμπει δοκιμαστικά. Το πλάνο προέβλεπε εκκίνηση των ψηφιακών μεταδόσεων το 2007 με εφαρμογή simulcasting (δηλαδή παράλληλη μετάδοση του αναλογικού & ψηφιακού σήματος σε άλλη συχνότητα) σε 13 μεγάλες πόλεις. Δεν έγινε όμως απολύτως τίποτε έως το τέλος του 2011. 

Τον Οκτώβριο του 2009 πέρασε ένας νόμος, ο οποίος τροποποιήθηκε το Νοέμβριο του 2010 και προέβλεπε τη διαδικασία της μετάβασης μαζί με άλλες διατάξεις. Μεταξύ άλλων προέβλεπε τη δημιουργία κοινού διαχειριστή δικτύου επίγειας ψηφιακής τηλεόρασης, διαδικασία που όντως υλοποιήθηκε (σε αντίθεση με την Ελλάδα) με τη δημιουργία της εταιρείας Anten AS και με βασικούς μετόχους κατά 70% τα ιδιωτικά κανάλια, κατά 20% τη δημόσια τηλεόραση και κατά 10% τα περιφερειακά & τοπικά κανάλια. Όμως δεν υπάρχει Ψηφιακός Χάρτης Συχνοτήτων, δεν έχει γίνει απολύτως καμία διαβούλευση για την Ψηφιακή Μετάβαση, δεν προβλέπεται καμία κρατική ενίσχυση για την υποβοήθηση ευπαθών κοινωνικά ομάδων (π.χ. αγορά και εγκατάσταση εξοπλισμού). Και σαν να μην έφταναν τα ανωτέρω υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που δυσχεραίνει σημαντικά την εύρεση ελεύθερων συχνοτήτων για να μετακινηθούν τα κανάλια και να διευκολυνθεί η μετάβαση. Ποιος είναι αυτός; Οι ένοπλες δυνάμεις. Για ιστορικούς λόγους οι ένοπλες δυνάμεις είχαν την πρωτοκαθεδρία στη διαχείριση της πολιτικής ζωής της χώρας και ακόμα και σήμερα οι απαιτήσεις σε φάσμα συχνοτήτων του Υπουργείου Εξωτερικών, του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων και του Λιμενικού Σώματος προηγούνται των υπολοίπων απαιτήσεων που έχουν οι τηλεοπτικοί σταθμοί φερ’ ειπείν. 

Δυστυχώς, ο χώρος δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ περισσότερο, όμως πιστεύω ότι ο αναγνώστης είναι σε θέση να συγκρίνει ομοιότητες & διαφορές μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας και να βγάλει τα συμπεράσματά του.